Gespreksregels

• Luister goed naar elkaar en laat de ander uitpraten!!
• Wat gezegd wordt is belangrijker dan wie het zegt
• Ieder mag zijn eigen mening hebben
• Een argument telt als het onderbouwd is
• Humor en retoriek zijn uitdrukkelijk toegestaan

In een discussie wissel je met elkaar van gedachten. Een discussie kan verschillende doelen hebben. Het doel van een beeldvormende discussie is dat de deelnemers een beter idee krijgen van een onderwerp. Je hoeft het niet met elkaar eens te worden, maar je wilt horen hoe de anderen over het onderwerp denken.

Het doel van een besluitvormende discussie is dat de deelnemers uiteindelijk met elkaar tot een gezamenlijk besluit moeten komen. Als jullie het na de discussie nog niet met elkaar eens zijn geworden, kunnen jullie gaan stemmen.

In een debat bestrijd je elkaars standpunt of mening met argumenten. Het verschil tussen een debat en een discussie of overleg is dat je juist in een debat probeert gelijk te krijgen en te winnen. Je moet met argumenten komen die beter zijn dan van je tegenstander, of in ieder geval overtuigender. De tegenstander hoef je niet te overtuigen, maar het publiek juist wel. Het is ook mogelijk om een debat te winnen door het standpunt van de ander aan te vallen.

Het onderwerp van het debat moet aan drie eisen voldoen.

1. Het onderwerp moet publieksgericht zijn. Het onderwerp moet het publiek interesseren of ze moeten er belang bij hebben.
2. De tweede eis is dat je een flink meningsverschil moet kunnen hebben over het onderwerp.
3. Ten derde moet je een goede stelling over het onderwerp kunnen formuleren.

Een betoog wint aan kracht als je uit eigen ervaring spreekt. Je laat daarmee zien dat je exact weet waar je het over hebt, en dat werkt overtuigender dan wanneer je debatteert met termen als 'ik heb ergens gehoord of gelezen dat'. Argumenten gebaseerd op eigen ervaringen zijn niet in twijfel te trekken. Daarmee ontneem je je opponenten, die zo'n eigen ervaring niet hebben, feitelijk het recht van spreken. Natuurlijk moet je wel oppassen dat je jouw persoonlijke ervaring of waarneming ten onrechte als algemeen geldend presenteert.

Inleidingen als onderstaand laten duidelijk merken dat de debaters zelf ervaring met het onderwerp hebben. Uit een debat over de vogelpest: “Ik ben zelf boer, maar toch tegen subsidieregelingen. We hebben de vogelpest gehad in ons gebied…” Uit een debat over jongeren die steeds vroeger met seks beginnen: “Ik heb mijn eerste keer vrij vroeg gehad…”

Debatteren is een spel van aanval en verdediging. Hoe hevig je het ook met iemand oneens bent, debatteren gaat om het aanvallen van de argumenten, niet van de persoon. Wees daarom hard op de inhoud en zacht op de persoon, dan behoud je het respect van andere debaters en het publiek. Een bekende tactiek is wat de Amerikanen 'tossing bouquets' noemen. Je kritische reactie op andermans mening of argumenten leid je dan in met enige complimenteuze opmerkingen of met een punt waarop je het eens bent met je tegenstander. Om daarna bijvoorbeeld aan te geven dat zijn 'conclusies echter helaas niet kloppen' enzovoort. Je kan kritische reacties bijvoorbeeld beginnen met inleidingen als: “Ten dele heeft u gelijk, maar waarin u niet gelijk heeft” “Fantastisch, dan zijn we het daarover eens. Waar het echter om gaat is”

Andere debaters en het publiek raken eerder overtuigd wanneer je verhaal duidelijk is. Beeldspraak kan daar sterk aan bijdragen. Twee zeer geschikte instrumenten bij het gebruik van beeldspraak zijn voorbeelden en vergelijkingen. Voorbeelden zetten bij mensen helder op het netvlies wat je bedoelt. Vergelijkingen kunnen een ingewikkelde zaak een stuk eenvoudiger maken. “Het is andersom, je steekt een paraplu op omdat het gaat regenen, het gaat niet regenen omdat je een paraplu opsteekt.

Zowel voorbeelden als vergelijkingen ontlenen hun kracht aan hun visualiserende werking. Maar pas op: scherpe debaters weten een vergelijking of voorbeeld om te keren om zo juist hun eigen betoog te ondersteunen. Tijdens een debat over de publieke en commerciële omroep. Een gast vindt dat er sprake is van oneerlijke concurrentie. Gast: “Je moet het eigenlijk vergelijken met een grote supermarkt die alle kleine winkeltjes wegvaagt.” Reactie: “die vergelijking gaat niet op, want die winkels bieden dezelfde producten aan, en de publieke en commerciele omroep niet.”

Tip 4: Humor

In een discussie is het prettig om de steun van het publiek te krijgen. Het publiek is op je hand als ze om je kunnen lachen. Een makkelijk punt is op die manier snel gescoord. Natuurlijk heeft het gebruik van humor ook een keerzijde. Als je grap niet aankomt bij het publiek sta je zelf voor joker. De ervaring leert dat spontane grappen meestal beter werken dan grappen die van tevoren bedacht zijn.

De truc om in een rake zin alle nuanceringen uit het verhaal van de ander te negeren, waardoor het verhaal van de ander wel erg simpel of overdreven overkomt. En dan is het natuurlijk een stuk eenvoudiger om dit standpunt onderuit te halen. Je herhaalt dus het argument van de tegenpartij volgens een eigen, versimpelde, interpretatie. Je negeert dan bijvoorbeeld woorden van de tegenstander als 'sommige' en 'zoveel mogelijk' en maakt er dan 'allemaal' en 'altijd' van. Daardoor scoor je makkelijk en zet je de discussie op scherp.

Voorbeeld Debater 1: “afhankelijk van de situatie van de bejaarde met een zorgbehoefte is het voor sommige senioren beter dat zij zoveel mogelijk thuis worden opgevangen.” Debater 2: “Dus u vindt dat we allemaal maar onze baan moeten opzeggen om thuis onze ouders te verzorgen?”

Een bekende debattruc is om je tegenstander te dwingen een keuze te maken. Daar is niets mis mee, als de keuze maar reëel is zodat de ander echt kan kiezen. Het wordt een echter een truc wanneer je de ander voor een vals dilemma stelt, ofwel laat kiezen tussen twee zaken die niet reëel zijn. De kunst als debater is om niet in de valkuil van zo'n simpele keuze te stappen. Richt je aanval op het feit dat de keuze niet reëel is maar Blijf niet eindeloos argumenteren, daarmee speel je je tegenstander in de kaart. Voorbeeld uit het Lagerhuis, over bezuinigingen in het onderwijs: Marcel van Dam: “als u nou moet kiezen tussen bezuinigen op de kwaliteit van het onderwijs en minder geld voor studenten, wat kiest u dan?”

Bij deze truc doe je een beroep op de sentimenten die leven onder het publiek, de meerderheid of zelfs het gehele volk. Bijvoorbeeld in een debat over het terugdringen van het autogebruik appelleren aan 'iedereen is voor een beter milieu'. Dat houdt nog niet in dat iedereen voor het terugdringen van het autogebruik is, maar dat impliceer je als debater wel. De truc zit in het veronderstellen van een algehele overeenstemming die feitelijk ontbreekt. Onderstaande formuleringen willen nog wel eens de inleiding vormen tot deze truc, al dan niet vergezeld van een retorische vraag, die bij de andere debater een stilzwijgend 'ja' moet ontlokken. “We willen uiteindelijk allemaal hetzelfde?” “Daar zijn we het toch met zijn allen over eens?” De remedie is in veel gevallen de uitspraak van de ander te laten volgen door de vraag: 'en dus is het waar?'

“Mijn buurman is bouwvakker en klaagt al jaren over rugpijn: ik zeg u, alle bouwvakkers hebben last van hun rug.” Veralgemeniseren is op basis van één waarneming of ervaring conclusies trekken die algemeen geldig zouden zijn. Als je die waarneming of ervaring met de nodige kracht brengt, kan dit als een truc werken, ook al zijn ze in het geheel niet algemeen geldig. Als je als debater wordt geconfronteerd met een dergelijke truc, is het zaak erop te wijzen dat één waarneming of ervaring nog niet wil zeggen dat zoiets dan algemeen geldend zou zijn. Voorbeeld over homeopathische middelen: Debater: “ik ken mensen waarbij die homeopathische middelen wel hebben gewerkt.”